محقق و مترجم: بانو قهرماني
قرنِ اخیرِ خورشیدی را باید شکوفاترین دوره ی آواز و آوازخوانی در تاریخ موسیقی ایران به شمار آورد. آوازخوانی در ایران، بر خلاف سازنوازی، هیچگاه با تحریم و تکفیر مطلق روبرو نشده است.
از زمانِ صفویان که شیعی گری نیز رشد و پرورش یافت و برگزاری آیین های مذهبی شدت و افزایش پیدا کرد، مذهبیون آواز و آوازخوانی را نیز به خدمت گرفتند و از این راه بر تأثیر مراسم آیینی خود افزودند.
در این میان، می توان از “رضا قلی میرزا ظلی” یاد کرد که نامش برای نسلِ جوان امروز، حتی برای خوانندگانِ جوان، چندان آشنا نیست. آوازهای او دارای ویژگی هایی بوده که او را از همتایانش جدا می کرده است. “رضاقلی” زیر نظر برادر بزرگترش “علی‌قلی‌میرزا” پرورش یافت. هنگام تحصیل در دوره دوم متوسطه در اداره تلفن استخدام شد و سپس به آموزگاری پرداخت. مدتی هم در مدرسه زرتشتیان تدریس کرد و سرانجام در بانک ملی استخدام گردید.
وی در سال ۱۲۸۵ خورشیدی، یعنی سالِ برپایی جنبشِ مشروطه در تهران زاده شد؛ و چون دریافت که صدای خوشی دارد، کوشید که تا در پرورش آن بکوشد. پدرِ “رضاقلی”، “احمد میرزاظلی” از نوادگانِ ظل‌السلطان پسر ناصرالدین‌شاه بود که هنگام کودکی وی درگذشته بود. دیدار با “عارف قزوینی” در رشت، گرایش او را به موسیقی بیشتر کرد و نخستین بار در سال ۱۳۱۰، همراه با گروهی از نوازندگان، به آوازخوانی پرداخت و شهرتش زبان به زبان، در میان هنرمندان پیچید. دو سال بعد، یعنی در سال ۱۳۱۲، صفحاتی از آواز او به وسیله ی «بنگاه صفحه سازی کلمبیا» که به ایران آمده بود، به ضبط درآمد.
“ظلی” مدتی هم نزد “اقبال آذر” تعلیم آواز دید. تحریرهای کشیده و شفاف، با بهره گیری از نفسِ بلندی که داشت، همه را مفتون آواز او می نمود. از بدِ حادثه، سه چهار سال بعد، گرفتار بیماری سل شد و دیگر نتوانست آنگونه که باید، از صدای خود استفاده کند. البته گه گاه در مجالسِ دوستانه و به اصرار حاضران به آوازخوانی ادامه می داد. از آوازِ کمیاب “رضاقلی میرزاظلی”، با همراهی آموزگار بزرگ موسیقی “ابوالحسن صبا”، شادروان استاد “احمد عبادی” و استاد “ارسلان درگاهی” نوازنده گانِ چیره دست و شیرین نواز ساز سه تار و زنده یاد “مشیرهمایون شهردار”، نوازنده برجسته پیانوی آن دوران، شماری صفحه به یادگار مانده است. استاد “رضاقلی میرزا ظلی”، سرانجام در بهمن ماه سال ۱۳۲۴، در تهران درگذشت.
روحش شاد و یادش گرامی.
