تحقیق و ترجمه: بانو قهرمانی
غلامحسین سمندری (زادهٔ ۱۳۱۱ در باخرز – درگذشت ۳ فروردین ۱۳۹۱ در تربت جام) دوتار نواز چیره‌دست خراسان و از نوابغ موسیقی این خطه بود.
زندگی و فعالیت‌هنری
سمندری در خانواده‌ای متوسط در باخرز (باخَرْزْ شهری است در استان خراسان رضوی در شرق ایران.) به دنیا آمد. وی در کودکی همراه پدرش عبدالرحمان سمندری به شغل آرایشگری می‌پرداخت. از ۱۰ سالگی بود که به واسطهٔ پدرش نواختن دوتار را آغاز کرد و در ۱۲ سالگی آن را به طور کامل آموخت.
پس از آن نیز به تدریج نزد استادان بزرگ موسیقی خراسان هم‌چون غلامرضا قوی تن آموزش دید و همراه با رشد هنری در جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی حضور یافت و عنوان‌هایی را نیز به دست‌آورد. ازجمله این کشورها می‌توان آلمان، ایتالیا، فرانسه، یونان، لبنان، سوییس و اتریش را نام برد.
اثرگذاری و اصالت
سمندری را بیشتر با مقام «سرو خرامان» و با آواز محمدابراهیم شریف‌زاده می‌شناسند. وی تاثیر زیادی بر موسیقی نواحی خراسان داشت که تا به امروز ادامه یافته است. وی با بهره‌گیری از جنس خاصی از تار و دو ماه کار بر روی سازش در سال ۱۳۴۳، دو تار ویژه‌ای را ساخت و پس از آن تلاش کرد آهنگ‌ها و مقام‌های قبلی را بر روی نظام کوکی تازه پیاده کند که سرانجام موجب تغییر گسترده‌ای در موسیقی خراسان شد.
وی که در همان سال برای شرکت در جشن فرهنگ و هنر به تهران رفته بود، ضمن ملاقات با استاد یگانه و به درخواست وی، سیم‌های دوتار وی را نیز دگرگون می‌کند و بدین ترتیب این تغییر رفته رفته در سراسر خراسان فراگیر می‌شود.
سمندری که به شنیدن موسیقی از طریق رادیو و گرامافون علاقه‌ای خاص داشت، با شنیدن قطعه‌ای کردی می‌کوشد با ساز خود آن را اجرا کند که با اجرای هنرمندانهٔ آن آهنگ کردی وی در موسیقی تربت جام عمومیت می‌یابد.
وی در عین حال همواره بر اصالت ساز خویش تاکید داشت و هرگز پرده‌های ساز خود را از ۸ افزایش نداد. به گفتهٔ هوشنگ جاوید، سمندری هرچند در محافل جز نغمه‌ها، مقام‌ها و آهنگ‌های فرهنگ موسیقایی خراسان و تربت جام نمی‌نواخت اما نزد وی قطعات گوناگون موسیقی پاپ، کوچه بازاری و حتی فرنگی را برای نشان دادن قابلیت‌های دوتار اجرا کرده است.
«یهودی منوهین»، ویولونیست مشهور بین‌المللی دربارهٔ او گفته است: حاضرم تمام افتخاراتم را بدهم، اما در عوض بتوانم پنجه‌های این مرد روستایی را داشته باشم.
حسن سمندری فرزند وی نیز می‌گوید: استاد سمندری را قبله دوتار خراسان رضوی نامیده بودند و همه هنرمندان و هنر دوستان از او به عنوان نوازنده‌ای چیره‌دست و به اصطلاح پنجه طلایی یاد می‌کردند.
آثار
از حسین سمندری تنها یک آلبوم به نام خون‌پاش و نغمه‌ریز در سال ۱۳۸۰ از سوی موسسهٔ فرهنگی هنری ماه ریز مهر منتشر شد که یکی از پرفروش ترین آلبوم‌های موسیقی نواحی در ایران بوده است. این آلبوم گلچینی است به انتخاب ارشد طهماسبی که از میان چندین ساعت صدابرداری از همراهی ساز حسین سمندری و آواز محمدابراهیم شریف‌زاده منتشر شده است. این آلبوم دربردارندهٔ ۸ ترانه خراسانی است که قسمت‌های بسیاری از این ترانه‌های اصیل به خاطر ایرادات دفتر موسیقی وزارت ارشاد سانسور و حذف شده است. قطعات این آلبوم در اصل در اواسط دههٔ هفتاد و در استودیو بل در تهران صدابرداری شده‌اند. وی هم‌چنین برخی قطعات آلبوم «موسیقی حماسی ایران ۸: موسیقی خراسان» را که از سوی حوزهٔ هنری منتشر شد، در کنار غلام‌علی نی‌نوار، غلام‌علی پورعطایی و ذوالفقار عسگرپور نواخته است.
علاوه بر این به گفتهٔ کیوان ساکت قرار بود کاری با آهنگ‌سازی وی، موسیقی حسین سمندری و آواز سالار عقیلی با شعر محمد خسروی ارائه شود اما برخی ممیزی‌ها و ایرادات از سوی شورای شعر خراسان موجب تعویق کار گشت و سرانجام با درگذشت حسین سمندری ساخت این اثر نیز منتفی شد.
درگذشت
غلامحسین سمندری در نیمه‌های اسفند ۱۳۹۰ دچار سکتهٔ مغزی شد که موجب از کار افتادن دست چپش شد. بیماری وی که در بیمارستان سجادیهٔ تربت جام بستری بود ادامه یافت و دچار عفونت ریه و حنجره نیز شده بود.
وی سرانجام روز سوم فروردین ۱۳۹۱ و در حالی که تنها چند ساعت از مرخص شدنش از بیمارستان می‌گذشت در سن ۷۹ سالگی، درگذشت.
اهدای ساز به موزهٔ موسیقی
پس از درگذشت حسین سمندری، فرزندش حسن سمندری که شاگرد و همراه پدر بوده، شاگردان وی را آموزش می‌دهد. وی به منظور حفظ میراث حسین سمندری، ساز وی را به موزهٔ موسیقی ایران اهدا کرد.
وی در این باره می‌گوید: پیش از این استاد سمندری وصیت کرده بود، ساز را به جایی تحویل بدهید که از آن به خوبی نگه‌داری کنند. او نزدیک به ۵۰ سال این ساز را دست گرفته بود و آن را بیشتر از پسرش دوست داشت. حتی وقتی می‌خوابید ساز را روی سینه‌اش می‌گذاشت تا خوابش می‌برد. و بارها در مصاحبه‌هایش گفته بود که هیچ از مال دنیا نمی‌خواهم غیر یک ساز.
