محقق و مترجم: بانو قهرمانی
محمود محمودی خوانساری در ۲۳ خرداد ماه سال ۱۳۱۳ در محله «رئیسان» خوانسار در خانواده‌ای مذهبی به دنیا آمد. پدرش سید جمال‌الدین موسوی محمودی از نوادگان سید ابوالقاسم خوانساری (میرکبیر) از روحانیون نامدار خوانسار بود و تسلط نسبی محمودی خوانساری بر زبان عربی و تعلیمات دینی را می‌توان حاصل ۱۳ سال زندگی در کنار پدرش دانست.
پس از فوت پدر در سال ۱۳۲۶ خورشیدی، به همراه دایی‌اش به تهران آمد و در دبیرستان ادیب به تحصیل ادامه داد. هرچند در همان سال‌ها در تهران برای امرار معاش مجبور به کار بود، اما از آواز خواندن غافل نشد. چند سال بعد با هنرمندانی چون ناصر مسعودی و قاسم جبلی آشنا شد. دوستی با ناصر مسعودی باعث آشنایی و ورود او به محافل هنری زمان شد و این امکان برای او به وجود آمد تا برای اولین بار برای پخش صدایش به رادیوی نیروی هوایی برود. او در سال ۱۳۳۵ پس از اتمام دوره سربازی، در محفلی با ابوالحسن صبا آشنا شد و به پیشنهاد او به یادگیری ردیف موسیقی ایرانی اقدام کرد. آشنایی او با ابوالحسن صبا در سال ۱۳۳۵ آغاز کار هنری محمودی خوانساری بود که تا پایان عمرش ادامه یافت.
پس از فوت صبا در سال ۱۳۳۷ تهران را ترک کرد و به شیراز رفت و در آنجا با رادیو شیراز به همکاری پرداخت. او علاوه بر اجرای برنامه، سرپرستی موسیقی اصیل این رادیو را نیز به عهده داشت. این برنامه‌های هنری با اقبال مردم شیراز روبرو شد و به سرعت به چهره‌ای شناخته‌شده تبدیل شد.
خوانساری در سال ۱۳۳۹ به تهران برگشت و به دعوت داوود پیرنیا، بنیانگذار برنامه گل‌ها، در استودیو گل‌ها شروع به فعالیت کرد و اولین کار هنری خود را در برنامه برگ سبز شماره ۵۶ ضبظ نمود. محمودی خوانساری از سال ۱۳۴۹ در برنامه نوائی از موسیقی ملی که با سرپرستی اسدالله ملک و همکاری منوچهر جهانبگلو تهیه می‌شد، همکاری کرد.
او که در سال‌های ابتدایی فعالیت هنری، تنها به اجرای آواز پرداخته بود، در این برنامه به اجرای ترانه نیز پرداخت. نوائی از موسیقی ملی به سرعت در میان هنردوستان و عاشقان موسیقی اصیل مقبولیت یافت و ترانه‌های ارزنده و به‌یادماندنی مرغ شباهنگ در مایه افشاری، میخانه در مایه دشتی، سکوت و مستی در سه‌گاه هر سه از ساخته‌های اسدالله ملک و لاله پرپر ساخته فرهنگ شریف حاصل همکاری محمودی خوانساری با برنامه نوائی از موسیقی ملی طی این سال‌ها می‌باشد.
از آن پس آثار متعدد دیگری را تحت عناوین گلهای رنگارنگ، برگ سبز، یک شاخه گل و گلهای تازه در کنار هنرمندانی چون مرتضی محجوبی، احمد عبادی، حبیب‌الله بدیعی، پرویز یاحقی، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، همایون خرم، حسن کسائی، جلیل شهناز، فرهنگ شریف، لطف‌الله مجد و رضا ورزنده به‌وجود آورد. ثلث آخر زندگی وی به همکاری با اسدالله ملک سپری شد.
سرانجام محمود محمودی خوانساری در دوم اردیبهشت ۱۳۶۶ درگذشت. در قطعه ۱۰۱ ردیف ۸۵ شماره ۱۹ بهشت زهرا در تهران به خاک سپرده شد.
آثار
تعدادی از آثار ثبت شده محمودی از میان بیش از دویست اثرش به ترتیب زیر است:
گلهای رنگارنگ شماره
۲۴۱ ب دشتی. غزل از رهی معیری با مطلع (آنقدر با آتش دل ساختم تا سوختم)
۲۷۸ شوشتری گر چه امروز زهم دور مکان من و توست
۲۹۱ شور. شعر از عماد خراسانی (ماییم و دلی پرخون از جور پری‌رویی)
۳۱۴ سه گاه (بخت آیینه ندارم که در او می‌نگری)
۴۳۲ افشاری (بوی تو هر که ز باد صبا شنید)
۴۵۲ همایون (حدیث درد من گر کس نگفت افسانه‌ای کمتر)
۴۵۶ اصفهان (دامن خویش را ز خون مژه گلشن کردم)
۴۵۸ همراه با ایرج (دلم شادست که با او همدم و همخانه خواهم شد)
موسیقی ملی
افشاری. تصنیف مرغ شباهنگ – شعر از معینی کرمانشاهی “استاد روانشاد رحیم معینی کرمانشاهی دربارهٔ چگونگی پیدایش این تصنیف زیبا گفته‌است: «هنگامی که آقای اسدالله ملک آهنگ را در اختیار بنده قرار دادند، با توجه به حال و حالت موسیقی (از نظر سنگینی ریتم و غمگینی نغمه‌ها)، شعر حزن‌انگیزی را که بازگوی احساسات و عوالم شخصی خودم بود، برای آن سرودم؛ و چون می‌دانستم که قرار است محمودی خوانساری با آن صدای محزون و پُر از درد و داغ آن را بخواند، کوشیدم چه از نظر لفظ، چه از نظر معنی، کاری زنده و دارای روح عرضه نمایم. از قضا آن اشعار بیانگر احوال محمودی عزیز هم بود، لذا بسیار مورد علاقه او نیز واقع شد و انصافاً که در اجرای آن سنگ تمام گذاشت و از جان و دل خواند.»
(به دورانی که شد قحط وفای دل‌ها – چرا هر دم نگویم من خدا خدا)
دشتی. تصنیف میخانه – آهنگ ترانه از اسدالله ملک و شعر از بهادر یگانه (دلی دارم بکوی می فروشان- بسرمستی چو دریای خروشان)
سه گاه. تصنیف لاله پرپر – آهنگ ترانه از فرهنگ شریف و شعر ترانه از بهادر یگانه (چو غنچه ای طوفان زده‌ام – چو آتشی دامان زده‌ام)
ابوعطا. تصنیف رنج هستی – شعر از معینی کرمانشاهی – آهنگ از اسدالله ملک (یادم کن شب‌ها که با او همپارنج هستی را بیان می‌کردم – شکایت‌ها از جفا می‌کردم، کو هم نفسی که خبر شود از غم جانم – بی او سخنی نبود به خدا به زبانم)
شوشتری. تصنیف دعای دل – آهنگ ترانه از منوچهر جهانبگلو و شعر ترانه از همای شیرازی
(به گریه گریه ترا خانه خانه می‌جویم – نشانه‌های تو را بی نشانه می‌جویم، ترا از هر سر کویی گذشته می‌بینم – ترا بر سر هر راهی فسانه می‌جویم، بهانه راه عزیزان راه گمشده بود – بهانه جز تو ندارم، بهانه می‌جویم، خیال خانه ات از آشیان برید مرا – شکسته بالیم و آشیان می‌جوییم، خدا خدا کنم و از خدا نمی‌ترسم – که ای یگانه، ترا بی یگانه می‌جویم، غزل سرایی ما هم در این میان کاریست – و گرنه راهِ دگر زین میانه می‌جویم)
سه گاه. تصنیف سکوت و مستی – آهنگ ترانه از اسدالله ملک و شعر ترانه از هما میر افشار (ای دل من دیگر از آن بی وفائیها مگو – از سرشک همچو باران در جدائی‌ها مگو)
سه گاه. غزل آواز از سعدی – پیش درآمد از درویش (عیبی نباشد از تو که بر ما جفا رود)
ابو عطا. تصنیف با صدای بانو پوران – آهنگ ترانه از اسدالله ملک و شعر ترانه از هما میرافشار (گل قاصد کی فرستاده تو را – کی به تو گفته باین خونه برو)
دشتی گوشه عشاق و بیات راجع. تصنیف با صدای بانو مهستی – آهنگ ترانه از اسدالله ملک و شعر ترانه از هما میر افشار (پا تو آهسته بزار دل این – نداره صبر و قرار دل این)
همایون. تصنیف با صدای بانو الهه – آهنگ ترانه از اسدالله ملک و شعر ترانه از هما میر افشار (منو یک دل غرق به خون – تو هر شب به بزم دگرون)
سلام از کلیه دست اندرکاران هفت هنر بینهایت بینهایت سپاسگزار م واز خداوند توفیق روز افزون آنها را خواهان هستم سپاس سپاس سپاسح
بسیار سودمند ، زیبا و دلنشین بود لذت بردم . لطفا شعر بکوی میفروشان اثر زنده یاد یگانه را بفرستید اگر مقدور است