Arnold Schonberg
&
Dodecaphonic composing
پژوهشگر : مسعود پورقریب
به طوری که در کتاب های مختلف تاریخ موسیقی آمده است: «آرنلد شنبرگ» در سیزدهم سپتامبر ۱۸۷۴ در شهر «وین» پا به عرصه وجود گذاشت ولی متأسفانه در سن هشت سالگی پدرش را از دست داد، با این حال و با توجه به عشقی که در نهادش به ودیعه گذاشته شده بود در دوازده سالگی شروع به آموختن ویولون نمود و با پشتکاری که داشت او را به عنوان نوازنده در ارکستر مجلسی مدرسه پذیرفتند و در مدت کوتاهی توجه اولیای آنجا را به خود جلب نمود. در این مدت آهنگ هایی نیز تصنیف کرد تا این که به یکی از آهنگسازان به نام «زملینسکی» برخورد کرد. به زعم همان تاریخ نویسان، این آهنگساز به محض آن که به استعداد فوق العاده «شنبرگ» پی برد به آموزش کمبودهای او در زمینه مبانی موسیقی مانند کنترپوان پرداخت
شنبرگ» در اثر دوستی با «زملنیسکی» با روش آهنگسازی واگنر آهنگساز بزرگ آلمانی (۱۸۸۳-۱۸۱۳) و ابتکارات برجسته و نوین او مانند «لایت متیف» هسته مرکزی درام واگنری در اپراهای معروف او مانند «حلقه نیبه لونگ» که شامل «اپرا»های چهارگانه طلای «راین» و «الكوره»، «زیگفرید» و «غروب خدایان» (که طی چهار شب متوالی اجرا می شود) و خوانندگان استاد و تان هیزر و تریستان ایزلده آشنا شد .
همین امر سبب جرأت او در ابداع روشی که بعدها دد کافنیک نامیده شد گردید و باعث شد تا این شیوه جدید را پایه گذاری کند. دوستی او با زملینسکی باعث شد تا بعدها با خواهر او ازدواج کند. در اثر تشویق این خواهر و برادر در سال ۱۸۸۹ چند قطعه آوازی و در سال ۱۸۹۷ اثر موسیقایی خود «کوارتت در رماژر» را تصنیف نمود و با این که مورد اقبال شنوندگان قرار نگرفت پس از مدتی تصنیف اثر اخیر باعث شد که تازه به دوران رسیده ها او را نیز به عنوان یک آهنگساز جدید بشناسند. چند سال بعد یعنی در ۱۸۹۹ «سكستت» او به نام «شب روشن» یا «شب دگرگون» که یکی از آثار برجسته او به شمار می رود تصنیف شد. در نخستین شب اجرای این اثر، حضار به خاطر ترکیب عجیب و نامأنوس اصوات با صدای بلند خندیدند و همهمه آنها به حدی بود که نوازندگان به خاطر سوت و فریاد اعتراض آمیز جمعیت، دست ازکار کشیدند. به همین دلیل شنبرگ، بر اثر تنگدستی ناگزیر به برلین مسافرت کرد و به کمک دریشارد اشتراوس، به شغلی دفتری در کنسرواتوار برلین مشغول شد. پس از مدتی شنبرگ، به فکر تصنیف موسیقی آوازی عظیمی به نام ترانه های گوره افتاد که پس از ده سال به پایان رسید. این اثر یکی از آثار به شیوه رمانتیک بود که او را (از نظر تازه به دوران رسیده ها) در وین به مقامی که واگنر در آلمان به دست آورده بود رسانید. از آنجا که شنبرگ، به خاطر احساس نوآوری در وجودش همیشه تمایل به خلاقبت های بیشتری داشت در سال ۱۹۰۳ به تصنیف چند اثر مجلسی شش آواز با همراهی کوارتت زهی و ارکستر در ر مینورتصنیف نمود که با توجه به روش موسیقی شناسان آن زمان، شيوه آثار او را به عنوان کلاسیک نوین، معرفی کردند. آشنایی شنبرگ با نقاش بزرگ اکسپرسیونیست باعث شد که آثار اپوس یازده و پنج اثر ارکستری او رنگ و بوی اکسپرسیونیستی پیدا کند. یکی از آثار برجسته او که نوآوری بیشتری در آن به کار رفته بود «پی یری مهتابی است که در سال ۱۹۱۲ اجرا گردید۔
شنبرگ، در آخرین دوران هنری یعنی حدود ۴۰ سالگی خود سعی کرد با روی گردانی از موسیقی تنال، که تا آن موقع مورد استفاده بود آثاری تصنیف کند که هیچ مقام و مایه ای در آنها احساس نشود.
در نتیجه، این شیوه را در «سويت» اپوس ۲۳ و «سرناد» اپوس ۲۴ خود آزمایش کرد و آن را «آتنال» یعنی «بدون تنالیته» نامید. او این روش را که «موسیقی سریال» نام داشت به شاگردان خود «آلبان برگ» ۱۹۳۵ – ۱۸۸۵ و «آنتن وبرن» ۱۸۸۳ – ۱۹۴۵ نیز آموخت و آنها نیز به نوبه خود با تقسیمات دوازده نیم پرده در «سری» های شش، چهار و سه نتی و ایجاد ارتباطات منطقی و ریاضی در میان آنها تغییرات نوینی را در این شیوه به وجود آوردند.
وجود عوامل گوناگون در طبیعت و برخورد و شناسایی آنها باعث آگاهی هایی شده که انسان در طی تاریخ راه خود را از میان بیراهه های پر پیچ و خم و گمراه کننده آن پیدا کرده و خود را به زندگی سالم تر و مرفه تر رسانیده است. این آگاهیها که برای بشر پس از گذشتن قرنهای متمادی، به تدریج در گذر زمان در مراحل کودکی – نوجوانی – جوانی و پختگی و میانسالی با معرفت حسی آغاز شده و بعدها به «معرفت سطحی» و سپس به «معرفت علمی» و در پایان به «معرفت فلسفی» رسیده فقط به خاطر حس کنجکاوی او بوده که در نتیجه باعث اعتلای بیشتر سطح دانش و فرهنگ او شده است.
مختصر اینکه دوازده گامی (دوازده صدایی ) شونبرگ یا ددکافونی از جهت آهنگسازی براساس مجموعه ای از ۱۲ گام در میزان کروماتیک قرار می گیرد به شکلی که در زمینه اصلی آن هیچ یک از نتها تکرار نمی شود، یا هیچ یک ردیف ها و مجموعه ها {سریال ها} (موسیقی سریال از همین جاست). به این ترتیب هیچ یک از نت های ساده بر دیگری برتری ندارند. این مجموعه اصلی، ردیف نت ها، برحسب خوی و رفتار تم یا موتیف عمل می کنند، و از سه طریق خود را بیان می دارند. می توانند سر و ته باشند ، وارونگی ، قهقرایی باشند یا برگشت. این ها همه شکل های آینه ای هستند، چیز تازه ای نیستند، تصویری در آینه. باخ در مجموعه هنر فوگ، و جاهای دیگر به کار برده. آنچه شونبرگ دنبالش می گشت، همان بود که باخ می جست : دست یافتن به وحدت کامل در یک ترکیب موسیقی. شونبرگ احساس می کرد که این روش نوین مبتنی بر ادرا ک کامل و جامع فضای موسیقی است. ولی به هر حال موسیقی نوشته می شد، با تمام شیوه ها، و شونبرگ اصرار داشت شنونده و آهنگساز هر دو باید شیوه ها را فراموش کنند، و موسیقی را به عنوان موسیقی بشنوند و قضاوت کنند. گفته است : «اغلب درست نمی توانم توضیح دهم : کار من ساختن موسیقی ۱۲ صدایی است نه ساختن موسیقی ۱۲ صدایی.»
این موسیقی نو اصولا افقی براساس كونترپوان بود و مانند رمانتیکها عمودی هارمونیک نبود. بستر ملودیکش مقطع و منفصل بود که کرانه پهن داشت. ردیف صدا به شکلی آرایش می یافت که احساس هارمونی سه وجهی (شیوه سنتی هارمونی های ردیف سوم) دریافت نمی شد. شونبرگ مجبور شد این قاعده را بشکند. ساز و آواز در پرده های غیرمعمول قرار می گرفتند. آخرین موومان قطعات پیانویی اپوس ۲۳ اثر شونبرگ و بخش هایی از سرناد که هر دو در ۱۹۲۳ ساخته شد شامل این عناصر ۱۲ صدایی بود؛ و سویت پیانو (اپوس ۲۵) که آن هم در ۱۹۲۳ به پایان رسید از سر تا ته ۱۲ صدایی بود. (منتقدان و پژوهندگان انگلیسی به جای عبارت موسیقی ۱۲ صدایی، تنها ۱۲ صدایی را استعمال می کنند. شونبرگ هم در نامه ها و مقالات خود که به زبان انگلیسی نوشته است۱۲ صدایی می گوید. مشکل در واقع از واژه آلمانی تن است که می تواند صدا یا نت ترجمه شود.)
نگاه انتقادی :
در آغاز قرن بیستم، مردم اروپا شاهد تغییرات و تحولات بسیاری، نسبت به قرون گذشته در زمینه اوضاع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بودند و چون هنرهای گوناگون معمولا آینه تمام نمای افکار و احساسات طبقات مختلف اجتماع هستند، در جریان این تغییرات و تحولات اجتماعی ناگزیر هر یک از آنها به نحوی به وسیله هنرمندان «نوآور» دچار دگرگونی شدند.
در ابتدای این قرن، هنرمندان با ایجاد شیوه های مختلف و گوناگون و بسیار متفاوت با شیوه های هنری گذشته در زمینه خلق آثار هنری، دوستداران هنر را که تازه با شیوه های هنری گذشته آشنا شده و از آنها دچار لذت می شدند، متعجب و بهت زده ساختند. «واگرایی» آثار موسیقایی این دوره نسبت به آثار گذشته چندان عجیب و غریب بود که اجرای آثار موسیقایی اغلب با اعتراض شدید مخاطبان روبه رو میشد.
شنبرگ میان سالهای ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۰ (حدود چهل سالگی) با خلق آثاری، این مکتب را پایه گذاری کرد. «آلبان برگ» و «آنتن وبرن» شاگردان وی نیز به زعم تاریخ نویسان روش او را با خلق آثاری برجسته با استفاده از ابداعات و ابتکارات شخصی خود دنبال کردند.
در آهنگ سازی با این شیوه نوین، چون از دوازده صدای «گام کروماتیک» استفاده می شود، آن را «پان کروماتیک» یا «دد کافنیک» می نامند.
منابع :
مصطفی کمال پورتراب – فن آهنگسازی به شیوه ددکافنیک
هرولد شونبرگ – سرگذشت آهنگسازان بزرگ – ترجمه پرتو اشراق
