ناصرالدین شاه قاجار که حالا بیش از ۱۲۰ سال از کشته شدن او به ضرب گلوله میرزارضا کرمانی می‌گذرد، از جمله شاهانی بود که در کنار حکمرانی خود، گوشه چشمی هم به هنر، از عکاسی گرفته تا نقاشی و خوشنویسی داشت و تلاش کرد در هر کدام از این حوزه‌ها شانس خود را امتحان کند.
۵۰ سال حکومت ناصرالدین شاه قاجار و تمام جریان‌های اجتماعی و فرهنگی و مناسبات سیاسی که در این مدت رقم خورد، او را به یکی از معروف‌ترین پادشاهان سلسه قاجار تبدیل کرد. حالا در کنار همه اینها، علاقه او به هنر را هم اضافه کنید.
ناصرالدین شاه قاجار و هنرهایش
البته علاقه ناصرالدین‌شاه به هنر را باید فارغ از علایق شخصی او در نظر گرفت. سفرهای متعدد به «فرنگ» و تلاش پیگیرانه او برای تقلید بی‌چون و چرا از فرهنگ غربی باعث شد، با وجود برخی تبعاتی که به دنبال داشت، آغازگر رویدادهای مهمی در کشور شود. از جمله مهمترین آنها ورود دوربین و هنر عکاسی به کشور بود که به ثبت تاریخ مستند و واقعی‌تری از این دوره منجر شد.
ناصرالدین شاه و نخستین سلفی ایران
در واقع داستان از آنجایی شروع شد که ژول ریشار، نخستین معلم زبان فرانسه مدرسه «دارالفنون» با دوربینی که اهدایی ملکه ویکتوریا بود، شروع به عکاسی از ناصرالدین‌شاه کرد. شاه قاجار هم که به دنبال ماجراجویی در دنیای هنر بود، کم‌کم به جای اینکه سوژه عکاس باشد، خودش دوربین به دست گرفت و عکاس شد. البته ماجرا به همین جا ختم نشد و همین علاقه به راه‌اندازی نخستین عکاسخانه ایران و رشته‌ی عکاسی در «دارالفنون» انجامید.
او که دیگر به اهالی دربار به چشم سوژه نگاه می‌کرد، به هنگام بازگشت از سفر فرنگ، دوربین‌های جدید و پیشرفته‌تری را با خود به سوغات آورد تا علاوه بر اینکه خودش عکاسی کند، در اختیار استادان عکاسی و شاگردانشان قرار دهد تا با فنون جدید این هنر آشنا شوند.
سوژه‌های ناصرالدین شاه برای عکاسی زنان حرمسرا، پرتره نزدیکان و درباریان، اردوکشی‌ها، ییلاق‌ها، سفرها، اسب‌دوانی‌ها، شهرها و … بود. پیش از آن، حرمسرا از خصوصی‌ترین بخش های دربار بودند که کمتر کسی با سبک زندگی و نوع پوشش آنها آشنا بود. اما رواج عکاسی در ایران و اجازه ثبت تصویر از بخش‌هایی که پیش از این جزو نقاط ممنوعه بودند، باعث شد مجموعه مهم و ارزشمندی از آن دوران به یادگار بماند.
نقاشی نیز یکی دیگر از علایق ناصرالدین شاه بود. گفته می‌شود که شاه وقت ایران نقاشی را از میرزا ابوالحسن‌خان غفاری (صنیع‌الملک) که عموی کمال‌الملک بود، آموخت. شاید همین علاقه او به هنر بود که باعث شد هنرمندان در زمان حکومت او از جایگاه نسبتا ویژه‌ای برخوردار باشند. بهترین تابلوهای کمال‌الملک در زمان ناصرالدین‌شاه و با حمایت‌های او خلق شدند. کمال‌الملک هم گاهی به شاه آموزش می‌داد. یحیی ذکاء در کتاب زندگی و آثار استاد صنیع‌الملک درباره علاقه ناصرالدین شاه به هنر نوشته است: «شاه عکاسی می‌کرد، شعر می‌سرود و خطاطی می‌کرد و پیش‌تر هم اندکی نقاشی آموخته بود؛ هوس کرد که خود نیز نقاشی و طراحی را دوباره فرا گیرد و برای این کار ابوالحسن‌خان صنیع‌الملک را به معلمی خود برگزید و مدتی زیر دست او به آموختن دقایق طراحی و آبرنگ‌سازی پرداخت و در این کار تا حدی به پیشرفت‌هایی نایل آمد.»
نمونه‌های به جا مانده از خطاطی‌های ناصرالدین‌شاه نیز به خوبی نشان می‌دهد که او به این هنر نیز علاقه‌مند بوده است. دوران سلطنت او به دلیل ظهور خوشنویسان بسیار و تجربه شیوه‌های نو یکی از مقاطع مهم خوشنویسی در ایران به شمار می رود.
منبا: ایسنا
اشتراک بانو قهرماني
