نگارش: استاد مسعود پورقریب
کلمات کلیدی : موسیقی نوشهر- کجور- موسیقی امیری- امیر پازواری- للوا- دهل- سرنا- دسرکوتن
جغرافیای نوشهر
شهرستان نوشهر بزرگترین شهر در غرب مازندران است که از سمت شمال با دریای خزر، ازغرب با شهر چالوس، از شرق با شهر نور و از جنوب با دامنه شمالی رشته کوه البرز هم مرز است. منطقه ییلاقی بزرگ کجور به مرکزیت شهر پول نیز از توابع نوشهر است که خود به تنهایی شامل ده ها روستا از جمله روستای تاریخی زانوس می باشد. زبان مردم نوشهر، مازندرانی با گویش کجوری است. بر اساس سرشماری سال نود و پنج جمعیت نوشهر پنجاه هزار نفر می باشد .
موسیقی نوشهر:
بر اساس نقشه تقسیمات فرهنگ های موسیقی مناطق مختلف ایران بزرگ، نوشهر در منطقه موسیقایی مازنی واقع شده ست . استان مازندران به علت وسعت زیادی که دارد دارای فرهنگ های مختلف و به همین علت از سبک های مختلف موسیقی برخوردار است، نوشهر بخشی از این فرهنگ بزرگ موسیقایی است. موسیقی متداول نوشهر، موسیقی امیری است.
موسیقی امیری مازندران نوعی موسیقی مقامی است که بر اساس سروده های امیر پازواری شاعر دوره صفوی با ملودی خاصی به صورت آواز، خوانده و معمولا با لل وا که سازی بادی است و محلی ها به آن نی می گویند همراهی میشود. این اشعار بیشتر دو بیتی بوده و با عبارت «امیرگته» (امیر گفته) شروع و در اکثر مواقع به صورت سؤال و
نام دیگر این مقام، تبری است و در مایه شور قرار دارد و متناسب با فضا و روحیات عرفانی و عاشقانه خوانده می شود بدون اینكه ملودی آن تغییر كند. اشعار امیری از نظر وزن با ترانه اختلاف دارد (مثل اختلاف وزن دوبیتی با رباعی در فارسی). مقام امیری با موسیقی آوازی و متر آزاد، با پرده بندی شور– دشتی ( عشاق ) در سراسر مازندران و مخصوصا نوشهر گسترده شده است.
دکترساسان فاطمی در مقاله ” دو آواز مازندرانی ” آورده اند: عمادی معتقد است امیری ها عروضی اند هرچند گاهی ضرورت های ملودیک هجاهای کوتاه و بلند را جایگزین یکدیگر میکنند.
همچنین ایشان در کتاب ” موسیقی و زندگی موسیقایی مازندران” آورده اند: اشعار آوازهای مازندرانی اساسا هجایی اند و از قوانین عروض کلاسیک پیروی نمیکنند. بعضی از آوازها مانند نجما ، حقانی و هرایی که ریشه غیرمازندرانی دارند روی اشعار فارسی و طبعا عروضی خوانده میشوند. ذهنیت موسیقی در مازندران همچون احتمالا در همه نواحی ایران با مفهوم مقام، به عنوان ابزاری برای دسته بندی قطعات مختلف در واحد های مدال معین بیگانه است. همه آوازها و قطعات بر اساس معیارهای ملودیک از هم مجزا میشوند و نه مدال. موسیقی شناس میتواند یک اشل کلی در موسیقی مازندران تشخیص دهد که با اشل کلی شور در موسیقی کلاسیک ایران شباهت بسیار دارد.
سازشناسی موسیقی نوشهر :
سازهایی که در موسیقی نوشهر استفاده می شوند، عبارتند از : لل وا، دسرکوتن، تشت، دهل و سرنا
لل وا :
این ساز در گیلان و تالش لَـله نامیده میشود. در فارسی از آن با عنوان نی چوپان هم نامبرده‌اند. نام لَـله وا برگرفته از دو واژۀ تبری «لَـله» و «وا» می‌باشد، که لَـله به معنی نی و وا به معنی باد است.(ویکی پدیا)
دسرکوتن :
به معنای سازی است که بر دو سر آن می کوبند. این ساز از گروه پوست صداهای یک طرفه مضاعف (یک طرف بسته) و متشکل از دو طبل تخم مرغی یا گلدانی شکل ته بسته در دو اندازه مختلف است که یکی صدای بم و دیگری صدای زیر تولید میکنند . (دایره المعارف سازهای ایران-محمدرضا درویشی)
تشت :
تشت یا سوچلا، خود صدای کوبه ای است که با ضربه مستقیم به صدا در می آید ، جنس آن فلزی است و حالت بشقابی دارد. تشت را در مازندران هنگام شکار سوچلا مینوازند. (دایره المعارف سازهای ایران-محمدرضا درویشی)
دهل :
نام قدیمی آن تمک است. ویژگی و تکنیک های دهل غرب مازندران مانند دهل های خراسان، کتول و شرق مازندران است.طبلی دو طرفه دارای بدنه ای چوبی و استوانه ای که با ضربه مستقیم چوب به صدا در می آید. این ساز در مجالس عروسی و شادمانی، مسابقه کشتی محلی، مراسم پیربابویی و رسن بازی نواخته می شود. (دایره المعارف سازهای ایران-محمدرضا درویشی)
سرنا :
سُرنا یا سورْنا نام ساز بادی باستانی ایرانی است که از چوب ساخته میشود و از دسته سازهای دو زبانه است. سرنای محلی بیشتر با دهل نواخته میشود . (ویکی پدیا) در مازندران در مراسم جشن و عروسی و سال نو سرنا را با دهل می نوازند. از نوازندگان چیره دست و به نام سرنای مازندران، استاد شاهرخ را می توان نام برد.
منابع
1– دو آواز مازندرانی – ساسان فاطمی-مجله هنر – زمستان 1378 – شماره 42
2-موسیقی و زندگی موسیقایی مازندران – ساسان فاطمی- انتشارات ماهور 1381
3-لغت نامه دهخدا
4-دیوان اشعار- امیر پازواری – قرن نهم هجری شمسی
5-دایره المعارف سازهای ایران – محمدرضا درویشی– جلد دوم-انتشارات ماهور- صفحات 71،566،241
6-ویکی پدیا
