جلیل زلاند

تحقیق و ترجمه: بانو قهرمانی
جلیل زلاند (زادهٔ حدود ۱۳۱۴ در کابل – درگذشتهٔ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۸ در تارزانا، کالیفرنیا)، آوازخوان، آهنگساز و یکی از پیشگامان موسیقی معاصر افغانستان بود. او پدر فرید زلاند است.
یا مولا دلم تنگ اومده … شیشه دلم ای خدا … سرسنگ اومده….گویی ترانه ای محلی است که در ردیف آهنگ های ‌محلی هرات در افغانستان به ثبت رسیده و می گویند ملودی آن دارای یک تم غم انگیز کاملاً افغانی است ومی‌گویند استادجلیل زولاند از آهنگسازان بنام افغانستان، بارها به شیوه های مختلف آن را اجرا کرده است.گرچه نام سازنده ملودی و آهنگ آن در هیچ یک از اجراها و صفحه های قدیمی در افغانستان به نام او به ثبت نرسیده است، اما بسیاری از اهالی هنر افغانستان ملودی این ترانه را از اومی دانند. ساخته های او در ایران نیز طرفداران زیادی دارد. ازجمله ساخته های او به:«من آمده ام» ، «وقتی عاشق شوی راز دل خود گفته نتانی »، «بیا که بریم به مزار … ملاممدجان »می توان اشاره کرد. استادجلیل زولاند، زاده حدود ۱۳۱۴ در کابل – درگذشته‌ ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۸ در تارزانا(کالیفرنیا)، آوازخوان، آهنگساز ویکی از پیشگامان موسیقی معاصر افغانستان بود وپدر فرید زولاند،آهنگسازی است که در سال‌های قبل از انقلاب، ترانه های زیادی ساخت و به خوانندگان ایرانی داد و سالها مقیم ایران بود، ولی این روزها ‌در لس آنجلس زندگی می کند.
جلیل زولاند، از نخستین آوازخوانان آماتور بود که در دهه پنجاه میلادی، مدیریت موسیقی افغانستان را به عهده گرفت. او در همکاری با سایر آماتورها کوشش بسیاری را برای ایجاد موسیقی پاپ افغانی یا موسیقی امروز افغانی انجام داد. موسیقی پاپ افغانی، ترکیبی است از موسیقی هندی، موسیقی محلی و آهنگ‌های فولکلور افغانی به زبان‌های فارسی دری و پشتو. جلیل زلاند در جمع‌آوری و تدوین مجمع آهنگ‌های فولکلوریک، زیر نظر عبدالغفور برشنا، اولین رئیس رادیوی افغانستان، بسیار کوشید.
زولاند در زمان رضا شاه، سفری به ایران داشت. او با آهنگ «ای ساربان آهسته ران» بر اساس شعر سعدی و«من آمده‌ام که عشق فریاد کنم» بر اساس یک ترانه محلی شمال افغانستان (ملا محمد جان)در میان شنوندگان ایرانی جای پا باز کرد. وی به همکاری بسیار نزدیک سلیم سرمست و ننگیالی،اولین ارکستر موسیقی آماتور را در رادیو افغانستان ایجاد کرد که از شهرت منطقه‌ای برخوردار شد.
پس از تأسیس این ارکستر جوان، یک تعداد از جوانان شهر کابل چون احمد ولی، احمدظاهر، ظاهر هویدا، احمد شاکر، حامد شکران، هاشم قیومی، افسانه، سلما خانم وغیره در رادیو افغانستان نوارهایی ثبت نمودند که به نام گروه آماتور دربین جوانان شهرت یافت؛ و آن آهنگ ها تا حال طراوت و تازگی خود را دارد.
زلاند به عنوان «هنرمند حنجره طلایی» شهرت یافت و بسیاری از آوازخوانان جوان تلاش داشتند تا از او پیروی کنند؛ مانند احمد ولی، خلیل راغب. جلیل زلاند در آواز خوانی و آهنگسازی، استعدادی خوب نشان داد. او ترانه‌های بسیار ساخت و اجرا کرد. آثاری که از او یک چهره ماندگار در تاریخ موسیقی معاصر افغانستان برجای می‌گذارد. سارا همسر جلیل زلاند نیز خواننده بود آهنگ‌های:«ای زهره، ای ستاره زیبای آسمان»،«ای شعله حزین، ای درد واپسین»،«ای نگار من»، و«دلبرکم بیا به کابل بریم» از آهنگ‌های ماندگار و همه پسند زلاند است.
زلاند ازشعرهای فروغ فرخزاد نیز خواند و در این سفر، زمینه تحصیل فرید زلاند، پسر جلیل زلاند در ایران فراهم شد. او همین جا درس خواند و در معرفی آهنگ‌های افغانی و آهنگسازی برای آوازخوانان معروف ایران سهم برازنده‌ای گرفت.
می گویند او در دیدار با مادر فروغ فرخزاد،شاعره نامدارمان در ایران، در یک ساعت یا کمتر از آن،روی شعرفروغ با مطلع «دختر کنار پنجره تنها نشست و گفت»، آهنگی ساخت که بسیار جذاب و شنیدنی است.
جلیل زولاند، سرود ملی افغانستان را در زمان محمد ظاهر شاه، جمهوری محمد داود خان و جمهوری دموکراتیک خلق ساخته است. او ترانه‌های حماسی زیادی خوانده است که هنوز از بهترین‌ها به شمار می‌آیند. زولاند یک خانواده هنرمند را ریاست می‌کرد. همسرش سارا زولاند سال‌ها در رادیو آواز خواند که از صدای جذابی برخوردار بود. سهیلا زولاند و شهلا زولاند از چهره‌های ممتاز آوازخوانی به شمار می‌آیند و پسرانش فرید زولاند و وحید زولاند آواز خوان و آهنگسازان موفق اند.